İmâm-ı Rabbânî hazretleri, müceddid-i elf-i sânîdir. Ya'nî hicrî ikinci binin müceddididir. Eski ümmetler zemânında, her bin senede yeni din getiren bir Resûl gönderilirdi. Yeni din önceki dîni değişdirir, ba'zı hükümleri kaldırırdı. Her yüz senede de bir Nebî gelir, din sâhibi peygamberin dînini değişdirmez, kuvvetlendirirdi. Hadîs-i şerîfde; bu ümmete ise, her yüz yıl başında İslâm dînini kuvvetlendiren bir âlim geleceği haber verilmektedir. Peygamber efendimizden "sallallahü aleyhi ve sellem" sonra peygamber gelmeyeceğine göre, kendisinden bin sene sonra, İslâm dînini her bakımdan ihyâ edecek, dîne sokulan bid'atleri temizleyip, asr-ı se'âdetdeki temiz hâline getirecek, zâhirî ve bâtınî ilmlerde tam vâris, âlim ve ârif bir zâtın olması lâzımdı. Hadîs-i şerîfler bunu bildirmekdedir. Bu mühim hizmeti, İmâm-ı Rabbânî hazretleri yapmışdır.

Bütün İslâm âlimleri, bu zâtın İmâm-ı Rabbânî hazretleri olduğunda ittifâk etmişlerdir. Peygamberimizden "sallallahü aleyhi ve sellem" tam bin sene sonra, ilm ve irşâd kürsîsine mutlak olarak oturup, cihânı Resûlullahın "sallallahü aleyhi ve sellem" nûrları ile aydınlatdı. Bid'atleri temizleyip, İslâm dînini ihyâ etdi. Onun zemânında Hindistânda ve hattâ bütün İslâm âleminde baş gösteren sapık fikirler, bozuk inanışlar yayılmağa başlayıp, büyük fitneler çıkmışdı. Ayrıca tesavvufda vahdet-i vücûdu anlatan sözler, Müslimânlar arasında çeşit çeşit şekllere sokuldu. Bu yüksek ve kıymetli bilgi anlaşılamadı. Birçok câhiller, büyüklerin sözlerinin ma'nâlarını anlamıyarak zemânla dinden çıkdı. İslâmiyyete karşı olanlar da bunu fırsat bilip, müslimânları doğru yoldan ayırmak için çalışdılar. Böylece tesavvuf bilgileri ile İslâmiyyetin hükümleri arasında ayrılık ve çatışma varmış gibi, ikisi birbirinden ayrıymış gibi gösterilerek, müslimânlar çeşitli ismler altında birbirlerinden ayrılmağa ve birbirlerine düşmân edilmeğe çalışıldı. İmâm-ı Rabbânî hazretleri, başta vahdet-i vücûd bilgileri olmak üzere, yanlış anlaşılan dahâ birçok mes'eleyi, gayet açık bir şekilde îzâh ederek, insanların zihinlerini ve kalblerini, yanlış ve bozuk inanışlardan, bid'atlerden temizledi. Hakkı bâtıldan ayırıp, Peygamberimizin "sallallahü aleyhi ve sellem" hak ve doğru yol olduğunu haber verdiği Ehl-i sünnet i'tikâdını her yere yaydı. Genç-ihtiyâr herkes ve birçok âlim onun etrâfında toplandı. Kendisine ilk def'a (Müceddid-i elf-i sânî) ismini veren, zemânının en büyük âlimlerinden Abdülhakîm-i Siyalkûtidir "kuddise sirruh". O zemânın diğer büyük âlimleri de onu medhetmiş, övmüşdür.

Geçmiş insanların hâllerini, ilmlerini, cehllerini, salâh ve dalâletlerini anlıyabilmek için, çeşidli yollar vardır. Bunlardan birisi: Bir mezheb, bir rejim, bir yol sâhibi ise, kurduğu yolu incelemekdir.İkincisi: Eserlerini, kitâblarını okumakdır. Üçüncüsü: Onun hakkında insâf ile söyleyip, meziyyet ve kusûrlarını bildirenleri dinlemekdir.

Bir kimseyi dünyâya gelmeden evvel haber veren müjdeler, zan ile ve yaklaşık olur. İsm ile, memleket ile bildirilmez. Mehdî hakkında haberler böyledir. Bunun içindir ki, zemân zemân Mehdîlik iddi'âsında bulunanlar eksik olmamışdır. Din imâmlarımız için verilmiş olan müjdeler de böyledir. Meselâ (Din yer yüzünden kalkıp Süreyyâya [ya'nî Ülker denilen yıldız kümesine] gitse, Asyadan çıkan bir genç onu yakalar getirir) ve (insanlar sıkışıp güçlüklerini çözecek âlim ararlar. Medîne-i münevveredeki âlimden dahâ üstününü bulamazlar) ve (Kureyş kabîlesinden olanlara dil uzatmayınız. Onlardan bir âlim, yer yüzünü ilm ile dolduracakdır) hadîs-i şerîferi de böyledir ki, birincisi imâm-ı a'zam Ebû Hanîfeyi, ikincisi imâm-ı Mâlik bin Enesi, üçüncüsü de imâm-ı Şâfi'înin geleceğini müjdelemekdedir denildi "radıyallahü anhüm ecma'în".

Bu haberlerin hepsi, ne kadar kuvvetli olsa da, zan olup, ilm ve kat'iyyet bildirmez. Dostlar için ilm gibi olup, düşmânların, inâd ve inkâr edenlerin cehllerini artdırır. Çünki kabûl edenlerin çokluğu ve büyüklüğü karşısında red ve inâd etmek yâ sefâhet ve alçaklık veyâ câhillikdir. İşte imâmlarımız hakkındaki yukarıdaki hadîs-i şerîfleri kabûl etmeyip inâd eden vehhâbîler böyledir. Mehdîyi inkâr edenler de böyle olup, birçok hadîs-i şerîflere inanmamış oluyorlar. Bunun için Mehdî geleceğine inanmıyan kâfir olur, denildi.

Bunun gibi, yehûdîler ve hıristiyânlar, kendi kitâblarında Muhammed aleyhisselâmın geleceği müjdelendiği hâlde inanmıyorlar. Mü'minler ise, kat'î olarak inanıyoruz.

İmâm-ı Rabbânî "radıyallahü anh" için de, böyle müjdeler vardır ve dostları için kat'îve muhakkakdır. Düşmânların da, inkâr ve inâdı artmakdadır. İnananların fâidesi kendine, inanmıyanların zararı da kendinedir.Mü'minin, tanımadığı bir mü'mine bile iyi zanda bulunması lâzımdır

O hâlde haklarında cildlerle kitâb yazılmış olan ve eserleridünyâyı doldurmuş bulunan ve onların izinde gidenler zemânlarının en kıymetlisi, en sevileni olan, iyilikleri güneş gibi her yerdeparlıyan Evliyâya iyi zan lâzım olmaz mı?

Peygamberimiz "sallallahü aleyhi ve sellem" buyurdu ki(Ümmetimden Sıla isminde biri gelecekdir. Onun şefâ'atı ile Cenneteçok kimseler girecekdir). Bu hadîs-i şerîfi, imâm-ı Süyûtî "rahimehullahü teâlâ" (Cem'ül-cevâmi') kitâbında yazıyor.İmâm-ı Süyûtî(Cem'ül cevâmi') kitâbında, bu hadîs-i şerîfi, İbni Mes'ûd Abdürrahmânibni Yezîdden, O da hazret-i Câbirden "radıyallahüanhüm" rivâyet ederek bildiriyor. İmâm-ıRabbânî "kuddise sirruh" Evliyânın (vahdet-i vücûd) üzerindekisözlerini geniş açıklayıp, islâmiyyete uygun olduğunu isbât ederek,ahkâm-ı islâmiyye ile tesavvufu vasl etmiş, ya'nî (Sıla) ismini haketmişdir.(Sıla), birleşdirici demekdir. Tesavvufu fıkh bilgileri ile birleşdirdigi için bu ism, İmâm-ı Rabbânîye "kuddise sirruh" verildi.Zemânın âlimleri, Ona bu ism ile hitâb eylediler. Kendisi de, oğlu Muhammed Ma'sûma "kuddise sirruh" yazdığı bir mektûbda,(Beni iki deryâ arasında sıla yapan Rabbime hamd ederim) diyebuyurmakdadır.Eshâbı arasında buism ile meşhûr olmuşdur. Hadîs-i şerîfde müjdelenen Sıla isminiondan evvel kimse almamışdır. Bu ismin, imâm-ı Rabbânîye lâyıkolduğu, güneş gibi meydândadır. Buna inanan, ona sevgili olur. İnanmakda yanıldı ise, velîye, hâlis müslimâna, iyi zanda bulundudiye, dünyâda ve âhıretde ayblanmaz. İmâm-ı Alî "radıyallahü anh" buyurdu ki, şi'r:

Mevlânâ Ahmed-i Nâmıkî Câmî ve Halîlullah-ı Bedahşî gibibüyük Velîler, imâm-ı Rabbânînin "kuddise sirruh" geleceğini önceden haber vermişlerdi.

Mevlânâ Câmî "kuddise sirruh" (Nefehât) kitâbında diyor ki: Şeyh-ül-islâm Ahmed Nâmıkî Câmî buyurdu ki: (Evliyânın çekdiği riyâzetlerin, sıkıntıların hepsini yalnız başıma çekdim ve dahâçok da çekdim. Allahü teâlâ, Evliyâya verdiği hâllerin, ihsânlarınhepsini bana verdi. Her dörtyüz senede, Ahmed isminde bir kulunaböyle büyük ihsânlar yapar ve bunu herkes görür). Ahmed Câmîden,imâm-ı Rabbânî "kuddise sirruh" zemânına kadar dörtyüzotuzbeşsene olup, bu zemân içinde Evliyâ arasında bu büyüklükde,Ahmed isminde biri bulunmadı. Ahmed Câmînin haberi, büyükbir zan ile imâm-ı Rabbânîye "radıyallahü anhüm" âid olmakdadır. Şeyh-ül-islâm Ahmed Câmînin "kuddise sirruh" (Bendensonra benim ismimde onyedi kişi gelir. Bunların sonuncusu bin târîhindensonra olup, en büyüğüve en yükseği odur) sözü de, buzannı kuvvetlendirmekdedir.

Halîl-ül-Bedahşî "kuddise sirruh" buyuruyor ki: Silsiletüz-zeheb büyüklerinden Hindistânda bir kâmil gelir ki, asrında onungibi bulunmaz. Hindistânda bu silsileden, imâm-ı Rabbânîden"kuddise sirruh" başka meydâna çıkmamış olduğundan, bu haberinona âid olması zarûrî lâzımdır.

İlm-i bâtını Muhammed Bâkîden "kuddise sirruh" aldığıhâlde, Allahü teâlâ, ona dahâ fazlasını ihsân eyledi. Kendisinemahsûs olan ilmleri de, cihâna yaydı. Üstâdı da, bu yeni ilmlere kavuşmakiçin huzûruna gelir, hurmetle otururdu. Hattâ birgün, geldiği zemân, kendisini kalbi ile meşgûl görüp, odaya girmedi, hizmetçiyede, haber verip râhatsız etme! dedi ve sessizce kapıda bekledi.Bir müddet sonra imâm-ı Rabbânî "kuddise sirruh" kalkıpkapıda kim var? deyince, üstâdı: Fakîr, Muhammed Bâkî "rahimehullahüteâlâ", dedi. Bu ismi duyunca, kapıya koşup edeb ve tevâzu'ile karşıladı. Üstâdı kendisine çok müjdeler vermiş, ahbâbına medh etmiş ve öleceği zemân bütün talebesine, ona tâbi' olmalarını emr etmişdi.

Mübâlağa değil, işin doğrusu şöyledir ki, Şeyh-ül-islâm Abdüllah-i Ensârî "rahime-hullahü teâlâ" buyurmuş ki, (Beni, Ebül Hasen-i Harkânî "rahime-hullahü teâlâ" yetişdirdi. Fekat Harkânî şimdi sağ olsaydı, hocam olduğunu düşünmez, gelip önüme diz çökerdi.) Bizim durmamız, ihtiyâcımız olmadığından veyâ ehemmiyyet vermediğimizden değil, belki kabûl işâretini gözetmekdeyim. İşin doğrusu budur. Allahü teâlâ, bizlere hidâyet ihsân eylesin! Kendini beğenmekden ve aldanmakdan korusun! Bu mektûbumu size getiren Nişâpûrlu Seyyid Sâlih, kalbinin derdine çâre için bana geldi. Vaktim, hâlim buna elverişli olmadığından, vaktlerini yanımda ziyân etmemesi için, size gönderiyorum. İnşâallah lutf ve yüksek teveccühünüze kavuşarak isti'dâdı kadar bir şeyler alır.

Allahü teâlâ, ilm ve irfân fukarâsını, bir şeyden nasîbi olmıyanları, sevip seçdiği Evliyâsı "rahime-hümullahü teâlâ" hürmetine maksadlarına kavuşdursun! Evliyâ kaynağı olan makâmınıza ihlâs ve saygılarımı arz edemedim. Evet, hâlleri doğru olan bir huzûra, ancak bu kelîmeyi yazmak mümkindir. Size talebem demek, hayâsızlığın en aşağısı ve görünüşün söylenmesi olup, hakîkati örtmek olur. Bize lâzım olan, haddimizi bilmek, yersiz konuşmamakdır. Düâlarınızı istirhâm ederim efendim."

İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin hocası Muhammed Bâkî-billahın "kuddise sirruh" büyük oğlu Hâce Ubeydullah, İmâm-ı Rabbânîye "kuddise sirruh" yazdığı bir mektûbda onu şöyle medh etmişdir:

"Kölelerinizin en aşağısı, hakîr Ubeydullahın, ihlâs ve ihtisâsın menba'ı olanyüksek makâmınıza arzıdır. Bu yolun bütün sarhoşluklarından kurtulup,ayıklıkda ve uyanıklıkda en ileri gitmiş olanların başı, tâliblere yol gösterenlerin önderi, Şeyhülislâm, karanlıkları aydınlatan, bütün insanların rehberi,uykudaolanların uyandırıcısı, ameli kuvvetli, vera'ı çok, kemâli üstün, nûr yüzü, nûr kaynağı olan azîz efendim!

İslâm dîninin kuvvetlendiricisi, nûrlandırıcısı, bid'at ve alçak şeylerden dînin temizleyicisi, doğruyu ve hakkı söyleyen, dînini kayıran, dînin sağlam hükümlerini koruyan, hakkı arayanlara feyz verme makâmlarının sâhibi, aşağı mertebelerden se'âdet ufkuna yükselen muhterem efendim!.."

Hâce Muhammed Bâkînin "kuddise sirruh" talebesinin enbüyüklerinden ve en yüksek âlimlerden olan Seyyid MuhammedNu'mân "rahime-hullahü teâlâ" diyor ki: imâm-ı Rabbânîye tâbi'olmağı hocam bana söyleyince, buna lüzûm olmadığını anlatmakiçin, (kalbimin aynası ancak sizin parlak kalbinizin nûruna karşıduruyor) dedim. Hocam sert bir sesle: (Sen, Ahmedi ne sanıyorsun?Onun, güneş olan nûru, bizler gibi binlerle yıldızı örtmekdedir)buyurdu.

Talebelerinin meşhûrlarından Muhammed Hâşim-i Keşmî (Zübdet-ül-makâmât) adlı eserinde şöyle yazmışdır: "Kalbimden geçti ki: "Eğer Allahü teâlâ, bu zemânın âlimlerinin en büyüklerinden birine, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin Müceddid-i elf-i sânî olduğunu (ikinci binin kuvvetlendiricisi olduğunu) bildirse, bu ma'nâ tamamen kuvvetlenirdi." Birgün bu düşünce ile İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin huzûruna gitdim. Bu fakîre hitâb edip buyurdular ki: "Birçok kıymetli kitâblar yazan aklî ve naklî ilmlerde Hindistânda bir benzeri bulunmayan Abdülhakîm Siyalkûtîden mektûb aldım." Bunu söyleyip tebessüm etdi. Sonra da; "Mektûbunun bir yerinde, bu fakîri medhedip; "Müceddid-i elf-i sânî" yazıyor" dedi.

Üstâdından başka, o zemânın büyük âlimlerinden, kâmillerindenbirçoğu, ona, lâyık olan medh-ü senâlarda bulunmuşlar,ona karşı edebsizce söyliyenlere cevâb vererek, hepsi onunma'rîfet ışığı etrâfına pervâne gibi toplanmışlardır. Bunlardan parmaklagösterilen en büyükleri, meselâ, Fadlullah-i Burhânpûrî,Mevlânâ Hasenülgavsî,Mevlânâ Abdülhakîm-i Siyâlkûtî,Mevlânâ Cemâleddîn-i Tâluvî,Mevlânâ Ya'kûb Sırfî,Mevlânâ HasenülKubâdânî,Mevlânâ Mîrekşâh,Mevlânâ Mîr Mü'min,MevlânâCan Muhammed Lâhurî ve Mevlânâ Abdüsselâm Diyukîdir.MuhaddisAbdülhak-ı Dehlevî, ömrünün çoğunu ona karşı gelmeklegeçirip, son zemânlarında kalb aynası nefsinin pas ve tozlarındankurtulup, o güneşin nûrları kalbini parlatınca, onun medhine ve inâdcıların iftirâlarını red etmeğe başlamışdır.

Fadl Burhânpûrî onun güzel evsâfını, doğru hâllerinidinlemekden hoşlanır, kıymetli ma'rifetlerini işitmeklezevklenirdi. Onun, kutbül-aktâb, ya'nî zemânının imâmı olduğunuve hakîkat sırlarından verdiği haberlerin hep doğru ve çok kıymetliolduğunu ve sözlerinin doğruluğuna ve hâllerinin yüksekliğine alâmet, islâm dîninin bütün inceliklerine tâbi' olması ve herkesinonu sevmesi olduğunu söylerdi. İmâm "kuddise sirruh" habsolduğu zemân, kurtulması için beş vakt nemâzda çok düâ ederdi.Kendisine Sihrind

taraflarından talebe gelince (Siz imâm-ı Rabbânîyeyakın olup da, ilmi, ma'rifeti başka yerlerde arıyorsunuz. Güneşibırakıp, yıldızların ışığına koşuyorsunuz. Sizlere şaşıyorum)derdi.

Hasenül Gavsî, onu çok medh ederdi. (Menâkıbül-evliyâ)kitâbında, imâm için (Mahbûbiyyet makâmının sâhibi ve vahdâniyyetmeclisi kürsîsinin zîneti ve ferdiyyet makâmının ehli, kutbiyyetmertebesinin reîsi) yazmakdadır.

Belh şehrinde bulunan mîr Muhammed Mü'min Kübrevî,talebesinden birini, inâbet ve tevbe ve sülûk için imâm-ı Rabbânînin"kuddise sirruh" huzûruna gönderdi. Gelince, üstâdından veSeyyid Mîrekşâhdan ve Hasen-i Kubâdânî ve Kâdıl Kudât Tulekdenselâm getirdi ve dedi ki, üstâdım mîr Muhammed Mü'min buyurduki, ihtiyârlığım mâni' olmasaydı ve yerim yakın olsaydı, gidipdersinden istifâde eder, ölünciye kadar ona hizmetçilik ederdim.Kimseye nasîb olmıyan nûrları ile kalbimi aydınlatmağa çalışırdım. Bedenim uzakda, gönlüm ise, onunla oradadır. Bu fakîri,huzûrunda bulunan temiz talebesi gibi kabûl buyurmasını ve mukaddes nûrlarından rûhuma ışık salmasını yalvarırım ve benim içinde mubârek elini öp! dedi, deyip imâmın "kuddise sirruh" bir dahâelini öpdü. Vedâ' edip ayrılırken de dedi ki: Belh şehrindekiazîzler, kendilerine, yüksek hakîkatleri bildiren mektûblarınızdangöndermenizi istirhâm etdiler. İmâm-ı Rabbânî "kaddesallahü sirrehülazîz" doksandokuzuncu mektûbu yazıp, diğer birkaç mektûblaberâber verdi. Bir zemân sonra, Belhden Hindistâna gelenba'zı sâdıklar dedi ki, imâmın "kuddise sirruh" mektûbu, mîr MuhammedMü'mine gelince, okurken zevkinden yerinde duramıyorduve Sultân-ül-ârifîn Bâyezîd ve Seyyidüttâife Cüneyd ve bunlargibi büyükler şimdi sağ olsalardı, imâm-ı Rabbânînin "kuddise sirruh"önünde diz çökerler, hizmetinden ayrılmazlardı, demişdi.

O zemânın, ilmi ile amel eden dindâr âlimlerinden biribuyuruyor ki: Kalb ve rûh ilmlerinin mütehassısları, yâ kitâb tasnîf ederler veyâ te'lîf ederler. Tasnîf demek, bir ârifin kendine bildirilenilmleri, esrârı, dereceleri yazmasıdır. Te'lîf ise başkalarınınsözlerini kendine mahsûs bir sıra ile toplayıp yazmasıdır. Tasnîfçok zemândan beri dünyâdan kalkdı. Yalnız te'lîf kaldı. Fekat,imâm-ı Rabbânînin "kuddise sirruh" yazıları, doğrusu, tasnîfdir.Te'lîf değildir. Ben, onun talebesi değilim. Fekat insâf ile söylemeklâzım gelirse, onun yazılarına çok dikkat ediyorum. Başkalarının sözlerini bulamıyorum. Hepsi kendi keşfleri, kalbine gelenilmleridir. Hepsi de, yüksek, makbûl ve güzel ve islâm dînine uygundur.

Hadîs âlimi, ilk zemânlar, imâm-ıRabbânî "kuddise sirruh" hazretlerinin yazılarını beğenmez, i'tirâzlaryazardı. Fekat, son zemânlarında, Allahü teâlânın inâyetine kavuşarak, yapdıklarına pişmân oldu. Tevbe etdi. Hâce MuhammedBâkînin me'zûnlarından, Mevlânâ Hüsâmeddîn Ahmede, butevbesini şöyle yazdı: Allahü teâlâ, Ahmed-i Fârûkîye selâmetlerihsân etsin! Bu fakîrin kalbi, şimdi ona karşı çok hâlis oldu. Beşeriyyetperdeleri kalkdı. Nefsin lekeleri temizlendi. Yol birliğini birtarafa bırakalım, böyle bir din büyüğüne karşı durmamak, akl îcâbıidi. Ne insâfsızlık, ne câhillik etmişim. Şimdi kalbimde, vicdânımda duyduğum mahcûbiyyeti, ona karşı küçüklüğümü anlatamam.Kalbleri çevirmek, hâlleri değişdirmek, Allahü teâlâya mahsûsdur.Abdülhak-ı Dehlevî "rahime-hullahü teâlâ" kendi çocuklarına da mektûb yazarak (Ahmed-i Fârûkînin "sellemehullahü teâlâ"sözlerine karşı i'tirâzlarımın müsveddelerini yırtınız! Kalbimdeona karşı hiçbir bulanıklık kalmamışdır. Kalbim ona karşı hâlisolmuşdur) dedi. Görülüyor ki, evvelki i'tirâzları insanlık îcâbı imiş.İşte inkâr edenlerin hepsi de böyledir. Cenâb-ı Hak, dilediğine,merhamet ederek, inkâr Cehenneminden kurtarıp, tasdîk Cennetinekavuşdurur. Tevbesinin sebebi iyi bilinmiyor. Ba'zıları diyorki: Resûlullahı "sallallahü aleyhi ve sellem" rü'yâda gördü ve inkârından dolayı kendisini azarladı. Ba'zıları da diyor ki, imâm hakkında Kur'ân-ı kerîmden kur'a çekdi (Yalancı ise, zararı onadır.Doğru söylüyorsa, Allahü teâlâ va'd etdiklerinden ba'zısını başınıza getirir!) meâlindeki âyet-i kerîme çıkdı. Bir kerre de (Onlar Allahüteâlânın sevgili kullarıdır. Alış verişde bile Allahü teâlâyıkalblerinden çıkarmazlar) âyet-i kerîmesi çıkdı. Ba'zıları da diyorki, ona karşı i'tirâzları, düşmânların gönderdiği uydurma bir mektûbsebebi ile idi. İşin doğrusunu anlayınca, pişmân olup tevbe etdi.

Tenbîh: Çocukları babalarından mektûb alınca, müsveddeleriyok etdiler. Fekat ba'zıları başkalarında kaldı. Birkaç fârisî kitâbdabunların yazıldığı görülmüş ve gâyet güzel cevâblar verilmişdir. İmâm-ı Rabbânîyi "kuddise sirruh" görüp medh eden âlimlerinhepsi yazılsa ayrıca bir kitâb olur.

Abdüllah Dehlevî "rahmetullahi aleyh", (Mekâtîb-i şerîfe)nin yüzdokuzuncu mektûbunda buyuruyor ki, (Bütün islâm memleketleri, imâm-ı Rabbânî müceddid-i elf-i sânî Ahmed Fârûkînin feyzleri, nûrları ile doldu. Bütün müslimânlara, Onun feyzlerinin şükrünü yapmak vâcibdir. Onun bildirdiği yeni ma'rifetleri, feyzleri, Evliyâdan hiçbiri bildirmedi. Mevlânâ Hâlid-i Bagdâdî ve Mevlevî Hirâtî ve Mevlevî Kamerüddîn Pişverî, önceden anlayamamışlar. Bu fakîrin yanına gelip, müceddidî feyzlerine kavuşunca, bu yolun yüksek derecelerini, makâmlarını anlamışlardır.

İmâmı "rahime-hullahü teâlâ" vefâtından sonra medh edenlerden, âriflerin reîsi, hakîkatin rehberi, vâsılların senedi, maddî, ma'nevî kemâllerin sâhibi, ilm deryâsı, Ziyâeddîn mevlânâ Hâlid Osmâniyyi Bağdâdî "kuddise sirruh" olup, ince rûhunun terennümleri ile dolu olan fârisî dîvânının doksandördüncü sahîfesindeki beytlerinde buyuruyor ki: (Yâ Rabbî! O nihâyetsiz yolun yolcusu, ilm sâhiblerinin reîsi, bu göz ile görülemiyen, akl ile varılamıyan gizli sırların menba'ı; insanların anlıyamadığı, ancak senin bildiğin büyüklüğün sâhibi; köpüren, dalgalanan ma'nâlar deryâsı; maddesizlik, mekânsızlık âleminin reîsi; nûrları ile Hindistânı aydınlatan, Sihrind şehrini, Mûsâ aleyhisselâma Allahü teâlânın kelâmı geldiği şerefli vâdî yapan, Muhammed aleyhisselâmın dîninin büyüklüğünün vesîkası, keskin görüşlüler meclisinin ışığı, dîni bütün olanlar ordusunun kumandanı, düşünülemiyen yüksekliklere erişen, izinde gidenleri de oraya çeken Ahmed-i Fârûkînin "kuddise sirruh" gözlerinin nûru hurmetine beni afv et! Yüzümün karasına bakma! Kendime çok zulm etdim. Sayısız kabâhatler yapdım. Verdiğim sözü hiç tutmadımsa da, senin afv ve merhamet denizinin sonsuzluğunu düşünerek, râhat ediyorum. Yalnız senin ihsânına güveniyorum. Çünki (Ben afv ediciyim) buyuruyorsun!)

Onüçüncü asrın müceddidi, makâmât-ı Ahmediyyeye kavuşmuş, asrının teki, eşsiz kâmil ve mükemmil mevlânâ Hâlid-i Bagdâdî "kuddise sirruh" buyuruyor ki: (Bu ümmetde, sünnet-i seniyyeye yapışmakda, ism, sıfat ve Zât-i ilâhîde keskin görüş ve hepsi hakîkate uygun olan çok yüksek, çok doğru ve çok ince ma'rifetler sâhibi olmakda, Eshâb-ı kirâmdan sonra Imâm-ı Rabbânî "rahmetullahi aleyh" gibi, bir başka kimse göremiyorum. Onun hakîkatini ancak Peygamberler anlar "aleyhimüsselâm". Evliyâ, bundan ne anlıyabilir?) Büyüklerden biri "rahmetullahi aleyh" rü'yâda Resûlullah efendimizden "aleyhisselâm" (Müceddid hakkında ne buyuruyorsunuz?) diye sordu. Cevâbında: (Benim dört halîfem vardır. Beşincisi Ahmeddir) buyurdu. Mazher-i Cân-ı Cânân "kuddise sirruh" da, Peygamber efendimizden "aleyhisselâm" rü'yâda sordu. Cevâbında: (Onun gibi bir başkası ümmetimde var mıdır?) buyurdu.

Onu medh edenlerden birisi de, mevlânâ Hâlid-i Bağdâdînin "kuddise sirruh" yetişdirdiği ulemâ ve Evliyânın en üstünü, âlim, fâdıl, veliyyi kâmil, sayısız kerâmetler sâhibi, seyyid Tâhâ-i Hakkârî "kuddise sirruh" hazretleridir.

İmâm-ı Rabbânîyi "kuddise sirruh" medh eden büyüklerden birisi de, Ulemânın zîneti, Evliyânın ekmeli, seyyid Abdülhakîm Efendidir "rahmetullahi aleyh". Sâlihlerden birine yazdığı bir mektûbda buyuruyor ki: (Zikr ve zikrin te'sîri, derin bir denizdir. Onun derinliklerine kimse varamamışdır. Bir dalgalı deryâdır ki, bütün dünyâ onun bir dalgasını bilmiyor. Dünyâyı kuşatan öyle bir bahr-ı muhîtdir ki, onu kavramağa bütün âlemin gücü yetmez. Zikr, zikr edenlerin kalblerinde hâsıl olan bir hâldir. Söylemesi, yazması, bildirmesi imkânsızdır. Hak teâlâyı, bilen kimsenin dili söylemez olur. Kelîme bulamaz ki, anlatabilsin. Şaşar kalır. Dünyâdan ve insanlardan haberi olmaz. Zikr olunan, Allahü teâlâ olduğu gibi, zikr eden de ancak Odur. Kendisini yine ancak kendisi zikr edebilir. Mahlûkların, Onu zikr etmek haddine mi düşmüşdür? Ancak sıfât-ı ilâhiyyesi ile sıfatlanması için, yaratmış olduğu insana kendisini zikr etmesini emr etmişdir. Herkes, yaratılışındaki kâbiliyyeti kadar, o nihâyetsiz ve dalgalı denizden birşey ile tesellî bulur. Veysel Karânî, o deryânın bir damlası ile tesellî bulmuşdur. Cüneyd-i Bağdâdî, o denizden bir avuç mikdârı ile doymuş, kanmışdır. Abdülkâdir-i Geylânî, ancak o denizin kenârına varmışdır. Muhyiddîn-i Arabî ise, bunun dibinden çıkarılmış bir cevher ile övünmekdedir. İmâm-ı Rabbânî, ondan büyük pay almışdır "rahime-hümullahü teâlâ".

(Allah) kelîme-i celîlesini teşkîle hizmet eden elif, lam ve heharfleri, bu mu'azzam kelîmenin işaret etdiği, hicbirşeye benzemiyenzâtı anlatmağa, âlet ve vasıtadırlar. Bunları söylemek zikr değildir.Zikr, bu kelîmenin netîcesi, semeresi olan bir hâl ve keyfiyyetdir.Bu kelîmeye zikr denmesi mecâzdır. Hakîkî ma'nâ ile değildir.Bunun gibi kelîme-i tevhid de zikr değildir. Ancak söylemek vema'nâsı bakımından zikre âletdir. Zikr, bu kelîmenin ve bu ibâreninkalb ile tekrârından hâsıl olan bir hâldir. Bu hâlin husûle gelmesi,bu kelîme ve ibâreye bağlıdır.)

Çok uzun olan bu mektûbun yukarda yazılı kısmında, imâm-ıRabbânînin "kaddesallahü teâlâ sirrehul'azîz" medh-ü senâsı nekadar vecîz, kısa, fekat geniş ve câmi'dir.

Seyyid Abdülhakîm efendi "kuddise sirruh" mektûblarında vederslerinde: (Ba'de kitâbillah ve ba'de kitâb-ı Resulillah, efdal-ikütüb, Mektûbâtest) buyururlardı. Ya'ni, Allahü teâlânın kitâbıolan Kur'ân-ı kerîmden sonra ve Resûlullahın "sallallahü aleyhi vesellem" hadîs-i şerîflerinin toplanması ile meydâna gelmiş olan Buhârîkitâbından sonra, din-i islâmda yazılmış kitâbların en üstünüMektûbâtdır.

Netîce :İnsanların huyları ve arzûları ve düşünceleri, başka başka olduğundan, hayâtında, ona karşı iki kısma ayrıldıkları gibi, vefâtından sonra da, bir kısmı medh etdi. Bir kısmı da kötüledi. İmâmın ma'rifetleri cihâna yayılmış olduğundan, düşmânları ne kadar inkâr etdi ise de, örtemediler. Belki, dahâ yayılmasına sebeb oldular. Çünki, inkâr edenler bir i'tirâz zehri saçınca, dostları çeşidli cevâblarla devâ saçdı. Böylece imâmın medhi için yetmişden ziyâde kitâb meydâna geldi. Bunlar arasında en büyüğü, Muhammed Özbekî Mekkînin (Atıyyetül vehhâb fâsılatü beynel hatâ vessavâb) risâlesi olup, düşmânları rezîl etmiş, başlarını bir dahâ kaldıramıyacak hâle getirmişdir. İmâmı "kuddise sirruh" vefâtından sonra, birçok memleketlerde, birçok âlimler medh etmiş, çok fâideli ve ehemmiyyetli kitâblar yazmışlardır. Bunlardan biri, Mekke-i mükerreme müftîsi, şeyhülislâm, imâm-ül-allâme Mevlânâ Abdüllah İtâkî zâdedir "rahime-hullahü teâlâ".

Hicri ikinci bin yılının müceddidi olan ve ahkâm-ı İslâmiyye ile tesavvufu birleştirerek "Sıla" ismini alan İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin husûsiyetlerinden ve üstünlüklerinden bir kısmı şunlardır:

Bereketler ve fazîletler sâhibi Hâce Muhammed Bâkî-billahın vefâtından sonra, çok gizli ve husûsî sırları açıklayan yazıları ele geçdi. Burada dört dâire çizmişdi. Birinci dâirede velâyet, ikinci dâirede vilâyet, üçüncü dâirede bâtın kemâlâtı, dördüncü dâirede mutlak kemâl kelîmelerini yazıp, bu dört dâirede, Sahâbe ve Tabi'înden sonra gelen "radıyallahü anhüm" seçilmişlerin seçilmişlerini, bu dâirelerin etrâfına, mertebelerine uygun olarak, şübhesiz bir keşf yoluyla, gayb âleminden kendilerine bildirildiği şekilde yazdı. Bütün bunların arasında en büyüklerinden on-oniki büyüğü, her dâirede en olgun bir şekilde, dâhil edilmiş gördüler. İmâm-ı Rabbânî hazretlerini de bu on-oniki kişi arasında her dâireye girmiş buldular. Muhammed Bâkî-billah "rahmetullahi aleyh" def'alarca onun kutb olduğuna işâret etmişdir.

Muhammed Bâkî-billah kendi yüksek nisbetlerini, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine verdikden sonra, diğer yollardaki büyükler de kendi nisbetleri ve terbiye usûllerini kırmızı bir gül gibi ona sunup, dahâ yüksek makâmlara götürdüler. Evliyâullahdan ba'zılarına verilen vilâyet nisbetini ve nübüvvet kemâlâtını, temâmen İmâm-ı Rabbânî hazretlerine verdiler. Hepsinin ma'rifeti ile şereflendirdiler. Kendisi birçok def'alar bunu söyleyip şöyle buyurdu: "Allahü teâlânın, bu kullarının en aşağısına en büyük yardımı şudur: Bu yolda hiçbir sokak, hiçbir makâm kalmadı ki, bu fakîri oradan geçirmemiş olsunlar. Sereyânın, ma'iyyetin, ihâtanın, vahdetin, tesbîhin, tenzîhin yüksek nisbetlerini, dünyânın ve âhıretin, varlığı lâzım olanın ve mahlûkâtın esrârını kerem ve ihsân ederek ayrı ayrı bildirdiler."

İmâm-ı Rabbânî hazretleri buyurdu ki: "Ramazân-ı şerîfin son on gününde idi. Terâvîh nemâzını kıldıkdan sonra, kendimde bir gevşeklik his edip yatağıma yatmak istedim. Yatarken, bu gevşekliğin çokluğundan evvelâ sağ tarafa döneceğimi unutdum. Hâlbuki bu sünnet idi. Sol tarafa dönüp yatdım. Bir müddet sonra sünneti terk etdiğim hâtırıma geldi. Bunu ilk def'a terk etdiğimi düşündüm. O ânda unutarak ve sehven olduğu bildirildi. Fekat, sünneti terketmek korkusu benden gitmedi. Hemen kalkdım; sağ tarafa dönüp yatdım. Bunu yapdıkdan sonra, Allahü teâlânın nihâyetsiz nûr ve feyzleri zâhir oldu ve şöyle bildirildi: "Sen bu kadar sünnete riâyet edince, âhıretde hiçbir şekilde sana azâb etmem!"

Resûlullah "sallallahü aleyhi ve sellem" İmâm-ı Rabbânî hazretlerine, yarın kıyâmet günü binlerce insanı senin şefâatin ile afv ederler müjdesini verdi. Muhammed Hâşim-i Keşmî şöyle anlatmışdır: "İmâm-ı Rabbânî hazretleri Peygamber efendimizden "sallallahü aleyhi ve sellem" bu müjdeyi alınca, bu ni'metin şükrünü edâ etmek için, bir ziyâfet verdi. O ziyâfetde kendilerinin; "Beni iki deryâ arasında "Sıla" yapan Rabbime hamd ederim" sözlerine temâsla şöyle arz etdim: "Azîzlerden birisiyle, bu husûsda münâkaşa etdik. Dedi ki, Allah aşkına! Peygamber efendimizden "sallallahü aleyhive sellem" Mehdî hakkında olduğu gibi, bunun hakkında da böyle bir müjde zâhir olmuş mudur? Ben dedim ki: "Hadîs-i şerîflerde ona âid bir işâret olmadığını nereden bileyim ki, biz bütün hadîs-i şerîfleri bilmiyoruz." O azîz dedi ki: "İmâm-ı Süyûtînin (Cem'ül-cevâmî'), kitâbı bende var. Onda bulunmıyan çok az hadîs-i şerîf vardır. Gel, bu ümmetin fazîletleri kısmında arayalım." Bu arama esnâsında bir hadîs-i şerîfe rastladık ki, aradığımıza tam uygun idi. Ve o hadîs-i şerîf şu idi: (Ümmetimden "Sıla" isminde biri gelir. Onun şefâatiyle, çok çok kimseler Cennete girerler.) Ben o azîze dedim ki, ne için bu hadîs-i şerîf İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin hâline bir işâret olmasın. "Olabilir" dedi ve susdu. Onların kalemi ile açık olarak yazılan "Sıla" kelîmesini duydum ve gözümü hadîs-i şerîfin sonu olan şefâat kelîmesine dikdim. Elhamdülillah ki, o müjdeye de kavuşdum. Hazret-i İmâm tebessüm etdiler ve bu fakîr hakkında iltifâtlar buyurdular.

Vesveseler veren Hannâsı (Şeytânı), İmâm-ı Rabbânî'nin sînesinden dışarı çıkardılar. Kendisi bunu şöyle anlatmışdır: "Duhâ (kuşluk) nemâzında idim. Âniden sînemden büyük bir belânın dışarı çıkdığını gördüm. Ondan sonra, onun yuvasının da sînemden çıkarıldığını gösterdiler. Etrâfında bulunan büyük zulmetden de bir eser kalmadı. Kalbimde büyük bir inşirâh (ferahlık) buldum. Göğsümden çıkanın, Resûlullahın "sallallahü aleyhi ve sellem" ondan Allahü teâlâya sığınmakla emir olunduğu Hannâs olduğunu bildirdiler. Ve yine bildirdiler ki, usûl-i dinde zâhir olan düşünce ve tehlükelerin menşei, bu Hannâsdır ki, göğüsde yuvası vardır. Kalbi her zemân oradan iğneler.

Allahü teâlâ mutlak inâyet ederek, gizli şirki İmâm-ı Rabbânî'nin ibâdetlerinden kaldırdı. Buyurdular ki: "Birkaç gün amellerdeki kusurlarımı görme hâli, beni o kadar kapladı ki, nemâzda Fâtiha sûresini okurken; "Elbette sana ibâdet ederiz" kelâmına gelince, hayret edip; "Eğer bunu okursam, onun ma'nâsıyla hâllenmiş değilim" dedim. Ve; "Ey îmân edenler! Niçin yapmıyacağınız şeyi söylersiniz?" Sâffâti sûresinin ikinci âyet-i kerîmesi ile amel etmiş olurum; aklıma geldi. Okumazsam, onsuz nemâz temâm olmaz diye düşündüm. Bu hâlde iken, Allahü teâlâ, benim ibâdetlerimden şirki kaldırdığını bildirdi. "İyi bil ki, Allah için olan din, şirk ve riyâdan uzak olarak ibâdet etmekdir." Zümer sûresinin üçüncü âyet-i kerîmesinin ma'nâsı zâhir oldu. Bunun için Allahü teâlâya hamd ederim.

İmâm-ı Rabbânî hazretleri, Peygamber efendimize "sallallahü aleyhi ve sellem" bağlılığının çokluğundan, İmâm-ı a'zamın ve İmâm-ı Şâfi'înin "rahmetullahi aleyhim ecma'in" ve bütün talebelerinin ictihâdlarına ittibâ'larının fazlalığından, hepsinde fenâ ve bekâya kavuşdular. Bunu kendisi şöyle anlatmışdır: "Bir sabâh zikr halkasında idim. Âniden bir fenâ hâli zâhir oldu. Kendimden geçdim. Bu hâl o günün ikindi nemâzından sonrasına kadar devâm etdi. Gördüm ki; ümmetin ışığı, imâmların imâmı, Ebû Hanîfe Kûfî "rahmetullahi aleyh" bütün talabeleri ile ve kendi mezheblerindeki bütün müctehidlerle etrâfımda toplandılar ve beni sardılar. Hocalarından İbrâhîm Nehâî gibileri de orada gördüm. Sonra gördüm ki, İmâm-ı a'zâmın ve bu imâmlardan hepsinin nûru bana geldi. Ben onların bu nûrlarından kendime geldim ve bekâya kavuşdum. Tamâmen o nûrlara gömüldüm. Her birinin nûrunu ayrı ayrı kendimin bir parçası gördüm, İki-üç gün sonra aynı huzûr ve bekâ, İmâm-ı Şâfi'î ve talebesi ve mezhebindeki müctehidleri ile zuhûra geldi. Hanefî âlimlerinin benden ayrılıp çıkdıklarını, İmâm-ı Şâfi'înin talebesinin ve müctehidlerinin bana geldiklerini, kalbime girdiklerini gördüm. Evvelkiler gibi, bunların da nûrları benim parçalarım oldu. Birkaç sâat sonra, Hanefî mezhebinin nûrları, eskisi gibi tekrâr bana geldiler. Şimdi kendimi bu iki mezhebin nûrlarına kavuşmuş buluyorum..."

Resûlullaha “sallallahü aleyhi ve sellem” tâbi’ olmak yedi derecedir: Birincisi, ahkâm-ı islâmiyyeye inanarak, bunları öğrenmek ve yapmakdır. Bütün müslimânların ve âlimlerin ve zâhidlerin ve âbidlerin “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” tâbi’ olması, bu derecededir. Bunların nefsleri îmân etmemişdir. Allahü teâlâ, merhamet ederek, yalnız kalbin îmânını kabûl etmekdedir. İkincisi, emrleri yapmakla berâber, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” bütün sözlerini ve âdetlerini yapmak ve kalbi kötü huylardan temizlemekdir. Tesavvuf yolunda yürüyenler bu derecededir.

Üçüncüsü, Resûlullahda “sallallahü aleyhi ve sellem” bulunan hâllere, zevklere ve kalbe doğan seylere de tâbi’ olmakdır. Bu derece, tesavvufun (Vilâyet-i hâssa) dediği makâmda ele geçer. Burada, nefs de îmân ve itâ’at eder ve bütün ibâdetler, hakîkî ve kusûrsuz olur.

Dördüncüsü, ibâdetler gibi bütün hayrlı işler hakîkî ve kusûrsuz olmakdır. Bu derece, (Ulemâ-i râsihîn) denilen büyüklere mahsûsdur. Bu râsih ilmli âlimler, Kur’ân-ı kerîmin ve hadîs-i şerîflerin derin ma’nâlarını ve işâretlerini anlar. Bütün Peygamberlerin Eshâbı “radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în”, böyle idi. Hepsinin nefsleri îmân etmiş, mutmainne olmuşdur. Böyle tâbi’ olmak, yâ tesavvuf ve vilâyet yolundan ilerleyenlere veyâ bütün sünnetlere yapışarak bütün bid’atlerden kaçanlara nasîb olur. Bugün, dünyâyı bid’at kaplamış, sünnetler gayb olmuşdur. Bugün, sünnetleri bulup yapışmak ve bid’at deryâsından kurtulmak, imkân hâricinde kalmışdır. Bid’atler, âdet hâlini almışdır. Hâlbuki, âdetler ne kadar yerleşmiş ve yayılmış olsalar ve ne kadar güzel görünseler de, din ve ahkâm-ı islâmiyye olamaz. Küfre sebeb olan ve harâm olan şeyler, âdet hâlini alsalar, halâl ve câiz olmazlar. [Demek ki, bu dereceye kavuşmak için, tesavvuf yolundan ilerlenir. Bu yola, tarîkat denir. İlk asrlarda, sünnetlerin hepsine uymak kolay idi. Tesavvufa lüzûm yokdu.]

Beşincisi, Resûlullaha “sallallahü aleyhi ve sellem” mahsûs kemâlâta, yüksekliklere tâbi’ olmakdır. Bu kemâlât, ilm ve ibâdet ile ele geçemez. Ancak, Allahü teâlâdan, lutf ve ihsân ile gelir. Bu derecede olanlar, büyük Peygamberler “salevâtullahi teâlâ aleyhim ecma’în” ve bu ümmetin pek az büyükleridir.

Altıncısı, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” mahbûbiyyet ve ma’şûkıyyet kemâlâtına tâbi’ olmakdır ki, Allahü teâlânın çok sevdiklerine mahsûsdur ve lutf ile ele geçmez, muhabbet lâzımdır.

Yedinci derece, insan vücûdünün her zerresinin tâbi’ olmasıdır. Tâbi’ metbû’a o kadar benzer ki, tâbi’ olmaklık aradan kalkar. Bunlar da, sanki Resûlullah “sallallahüaleyhi ve sellem” gibi, aynı kaynakdan, herşeyi alır.